Leszek Kordylewski, Ph.D., D.Sc.
Forensic Science Center, Chicago IL, USA

Forensyka

Tragedia 9/11 zwróciła uwagę świata na walkę z terroryzmem i przestępczością. W mediach, a nawet w filmach fabularnych, coraz częściej pojawia się angielski termin Forensic. Okazuje się bowiem, że obecnie poczciwy detektyw w rodzaju Sherlocka Holmesa nie poradzi sobie posługując się jedynie lupą; nowoczesny tropiciel zbrodni musi mieć do dyspozycji rozbudowany system metod analitycznych i aparatury naukowej, w którą wyposażone są nowoczesne laboratoria.

Terminy angielskie Forensics i Forensic Science, Forensic Sciences natrafiają na trudności tłumaczy w przekładaniu ich na język polski. Nie ma bowiem trafnych odpowiedników we współczesnej polszczyźnie dla tych coraz bardziej popularnych angielskich terminów. Najczęściej używane tłumaczenia: Medycyna Sądowa, Nauki Sądowe, bądź Nauki Sądownicze, oraz Ekspertyza Sądowa nie oddają adekwatnie znaczenia angielskiego rzeczownika Forensics, czy też przymiotnika forensic.

Angielskie słowo forensic ma szeroki zakres znaczeniowy; tradycyjnie odnosi się do spraw związanych z sądownictwem, debatą publiczną, a w szczególności do stosowania nauk empirycznych dla rozwiązywania problemów prawnych. W tym zawężonym znaczeniu jest ostatnio coraz powszechniej w języku angielskim używane. Słowo to ma pochodzenie łacinskie: wywodzi się od łacinskich słów forum i forensis. Przymiotnik forensis " tłumaczy się jako "publiczny", natomiast rzeczownik forum używany jest również w języku polskim w tym samym znaczeniu co oryginalne łacinskie, na określenie miejsca publicznej debaty.

W oparciu o swoje wieloletnie zawodowe zaangażowanie w metody naukowe będące na usługach amerykanskiego sądownictwa proponuję, aby do współczesnego języka polskiego wprowadzić proste nowe terminy: forensyka (rzeczownik) i forensyczny (przymiotnik), jako pełnoprawne i uzasadnione zapożyczenia z języka angielskiego. Są one naturalnie brzmiące, a ponadto posiadają obszerniejsze, bardziej precyzyjne znaczenie od obecnie zastępczo używanych nieadekwatnych polskich wyrażen. Sadzę że proponowane przeze mnie fachowe neologizmy mają szansę na przyjęcie się w języku polskim. Mam nadzieje, że poniższe wyjaśnienia przekonają sceptyków ustosunkowanych krytycznie do zapożyczen z języków obcych. Współczesny polski język fachowy ma bowiem bogate tradycje przejmowania obcej terminologii, co sprzyja integracji nauki polskiej z nauką światową. Tworzenie rdzennie polskich odpowiedników (np. nazw pierwiastkow jak wodór i tlen, lub KDN " kwas dezoksyrybonukleinowy - na DNA) jest oczywistym anchronizmem z ubiegłych epok.

Forensic Medicine (medycyna sądowa) jest jedynie częścią szerszego zakresu nauk wchodzących w obręb Forensics, czyli nauk dotąd po polsku często nazywanych "sądowymi". Natomiast polski termin ekspertyza sądowa odnosi się bardziej do samej czynności analitycznej i przedstawienia jej w sądzie przez eksperta forensycznego, którego zazwyczaj nazywa się "biegłym sądowym". Biegły taki może jednak wcale na medycynie się nie znać, a jego zeznania dotyczyć mogą wielu innych zjawisk niż medyczne. W skład forensyki wchodzić będą wszystkie te nauki i ich techniki, które są stosowane w Laboratoriach Kryminalistycznych (Crime Labs), nazywanych coraz częściej Centrami Nauk Forensycznych (Forensic Science Centers).

W języku niemieckim używa się słow "Forensisch" i "Forensiche", w języku hiszpańskim istenieje słowo "forense". Słowa forensyka i forensyczny wydają się w sposób naturalny pasować do języka polskiego. Latwo się odmieniają: forensyce, forensyki, forensykę, forensyką, forensyczny/na/ne/ni, itp. W zakresie wymowy w rzeczowniku akcentowana powinna być sylaba EN (forENsyka), a nie przedostatnia SY (forenSYka), podobnie jak w rzeczownikach "MUzyka" "Opera" i "mateMAtyka", a nie "muZYka", "oPEra" i "matemaTYka".

Rzeczownik rodzaju żenskiego forensyka, określający dyscyplinę naukową, winien mieć odpowiednik w postaci rzeczownika rodzaju męskiego forensyk, na określenie fachowca zajmującego się tą dyscypliną. Tak jak fizyk zajmuje się fizyką, forensyk uprawia forensykę. Jest on ekspertem sądowym w zakresie wielu różnych dziedzin naukowych, niekoniecznie związanych z medycyną. Podobnie jak lekarz medycyny zawęża się do rozmaitych specjalności, tak i forensyk nie obejmuje swą ekspertyzą całości nauk forensycznych, lecz jest niejednokrotnie wąskim specjalistą, a całość forensyki ogarnia jedynie w jej podstawach. Forensyka można by również nazwać "forensykologiem", przez analogię do laryngologa lub entomologa. Ten niepotrzebnie przydługi termin jest mniej słuszny, gdyż w odróżnieniu od laryngologii i entomologii, termin "forensologia" nie wydaje się lepszy niż "forensyka".

Zakres forensyki jest niezmiernie rozległy i zmienia się w czasie. Rozmaite dziedziny i metody naukowe są także w różnym stopniu wykorzystywane do celów forensycznych w odmiennych krajach. W skład forensyki wchodzą takie specjalności jak np. patologia forensyczna (Forensic Pathology), biochemia forensyczna (Forensic Biochemistry), biologia forensyczna (Forensic Biology), serologia forensyczna (Forensic Serology), które można uznać za pokrewne medycynie. Jednak wiele innych dziedzin forensyki, jak np. entomologia forensyczna (Forensic Entomology), botanika forensyczna (Forensic Botany), traseologia (Traseology), mikroskopia forensyczna (Forensic Microscopy), chemia narkotyków (Drug Chemistry), daktyloskopia (Dactyloscopy), balistyka (Balistics), kryminalistyka (Criminalistics), kryminologia (Criminology) są niejednokrotnie bardzo odległe od medycyny, albo w ogóle nie mają z nią wiele wspólnego. Dyscypliny te posługują się złożonymi nowoczesnymi metodami bliższymi chemii czy fizyce, a nawet psychologii, a nie medycynie. Zaden ekspert nie jest w stanie ogarnąć tych wszystkich dziedzin, dlatego też od forensyka oczekuje się specjalizacji w jednej lub kilku poniżej omówionych dyscyplinach, lub nawet w specjalizacjach jeszcze bardziej zawężonych. Np. forensyk-mikroskopista, który prowadzi analizę włosów, będzie miał więcej wspólnego z lekarzem dermatologiem, niż jego kolega, także forensyk-mikroskopista, który zajmuje się analizą lakierów samochodowych. Obaj jednak posługiwać się bedą równie biegle techniką mikroskopii forensycznej.

Patologia forensyczna (Forensic Pathology) jest dziedziną patologii, która zajmuje się patologicznymi zmianami w organizmach (głównie w ciele ludzkim) będącymi następstwem aktów kryminalnych. W zakres tych zmian wchodzą następstwa postrzałów, uderzen, uduszen, gwałtów, a niejednokrotnie nawet wypadków samochodowych. Wobec stosowania modeli zwierzęcych do eksperymentalnego badania tych zmian, patologia forensyczna posługuje się także warsztatem patologii zwierząt, oraz zootechniki. Do eksperymentów nad tempem rozkładu zwłok, oprócz zwłok ludzkich (pochodzących z donacji na cele naukowe), używa się też zwłok zwierząt gospodarczych, najczęściej trzody chlewnej, ponieważ ich tkanki są histologicznie zadziwiająco zbliżone do ludzkich.

Biochemia forensyczna (Forensic Biochemistry) zajmuje się analizą DNA w materiale dowodowym. Przy pomocy precyzyjnych testów (PCR — Polymerase Chain Reaction) z bardzo wielkim prawdopodobienstwem można wskazać na dawcę materiału biologicznego, lub go wykluczyć. Metody analizy DNA rozwinęły się w ostatnich dziesięcioleciach bardzo dynamicznie i są nadal udoskonalane. Wyposażyły forensykę w narzędzie do identyfikacji osobników, które jest nieporównywalnie doskonalsze niż daktyloskopia czy badanie innych śladów. Metody te wymagają jednak bardzo kosztownych laboratoriów wyposażonych w najnowsza aparaturę, wysoce toksycznych odczynników chemicznych (mutagenów lub karcinogenów takich jak bromek etydyny, fenol i chloroform), oraz maksymalnie sterylnych warunków pracy.

Biologia forensyczna (Forensic Biology) jest obecnie na usługach biochemii forensycznej, ponieważ zajmuje się wykrywaniem materiału biologicznego (głównie płynów ustrojowych takich jak krew, osocze, ślina, pot, lub sperma), które mogą nadawać się do testów biochemicznych na obecność i rodzaj DNA. Zasadniczo każda tkanka organizmu ludzkiego lub zwierzęcego może być obiektem analizy DNA. Ostatnio coraz większą popularność zyskuje analiza DNA we włosach znajdowanych w materiale dowodowym. Ta metoda osiągnęła szczyt popularności po identyfikacji zwłok z DNA pochodzącego z włosów po tragedii World Trade Center w Nowym Jorku w r. 2002. Wiele szczątków ofiar zostało zidentyfikowanych po przedłożeniu przez rodziny ich włosów jako znane próbki pozostające na grzebieniach w domu.

Serologia forensyczna (Forensic Serology) była bardzo popularną dziedziną w ostatnich dziesięcioleciach. Jednak w obliczu rozwoju technik analizy DNA odgrywa ona coraz mniejszą rolę i nie jest ostatnio stosowana. Zajmuje się oznaczaniem grup krwi w płynach ustrojowych znajdowanych w materiale dowodowym. Grup krwi jest zaledwie kilka, podczas gdy prawie każdy osobnik ma odmienne DNA. Wobec większej precyzji analiz DNA, serologia forensyczna traci więc obecnie na znaczeniu. Może służyć jedynie do wykluczenia podejrzanego.

Entomologia forensyczna (Forensic Entomology) jest dziedziną entomologii, która zajmuje się oznaczaniem gatunków owadów rozwijających się w materiale dowodowym, głównie w zwłokach. Czerwie i inne owady są swoistymi zegarami, których rozwój jest precyzyjnie określony w czasie (zależny jedynie od temperatury otoczenia). Dzięki znajomości stadiów rozwojowych tychże owadów można w miarę dokładnie ustalić okres czasu jaki upłynął od zgonu osobnika, którego ciało, niejednokrotnie porzucone gdzieś na odludziu, może pozostawać tam przez dłuższy czas, zanim zostanie znalezione i zidentyfikowane.

Chemia śladów (Trace Chemistry) jest dziedziną posługująca się metodami analizy chemicznej śladów pozostawionych w materiale dowodowym w sposób niejednokrotnie niewidoczny dla oka. Ze względu na popularność podpalen w USA, znaczna cześć analiz zajmuje się chemicznym wykrywaniem w zgliszczach śladów materiałów łatwopalnych, które były użyte do podpalenia. Chemia śladów zajmuje się również wykrywaniem i porównywaniem materiałów wybuchowych, także obecnych w materiale dowodowym po wystrzałach (GSR " Gun Shot Residue analysis). Oprócz metod chromatografii gazowej (gas chromatography), stosuje analizę pierwiastków (elemental analysis), bombardując badane próbki pod próżnią strumieniem przyspieszonych elektronów w skaningowym mikroskopie elektronowym (SEM).

Mikroskopia forensyczna (Forensic Microscopy) zajmuje się analizą detali obecnych w materiale dowodowym, które są niewidoczne dla nieuzbrojonego oka. Podstawowym instrumentem używanym w mikroskopii forensycznej jest mikroskop złożony (compound microscope). Rutynowo stosowane są także jego odmiany: mikroskop stereoskopowy czyli lupa binokularna (stereomicroscope), mikroskop do światła spolaryzowanego (PLM), oraz mikroskop porównawczy (comparison microscope). Ten ostatni zezwala na równoczesną obserwację dwóch próbek (o znanym i nieznanym pochodzeniu), które porównywać można obok siebie w jednym polu widzenia. Obiektem badan mikroskopii forensycznej są głównie włosy lub włókna tekstylne, znajdowane na miejscu zbrodni lub na jej ofiarach. Mikroskopia forensyczna identyfikuje rozmaite niewidoczne cząstki, pozwalając np. ustalić po śmiertelnym wypadku drogowym, kto zajmował miejsce kierowcy: żyjący domniemany pasażer, czy zabity domniemany kierowca; niewidoczne ślady pochodzące z samochodowych poduszek powietrznych (air bags) zdradzą prawdziwe miejsca zajmowane w momencie wypadku przez ich uczestników. Stosując metodę analizy rozłamów (fracture match) mikroskopia forensyczna pozwala też ustalić czy fragmenty obiektów, znajdowane często w rozmaitych lokalizacjach, pochodzą z jednej całości.

Botanika forensyczna (Forensic Botany) posługuje się metodami mikroskopii świetlnej i elektronowej (SEM). Zajmuje się głównie mikroskopowym oznaczaniem szczątków roślinnych zawartych w materiale dowodowym, w tym głównie pyłków kwiatowych. Ta dziedzina nazywana jest palinologią forensyczną. Metody palinologiczne stosowane były w analizie autentyczności całunu turynskiego. Analiza okrzemków (diatomologia forensyczna) pomocna jest w identyfikacji ofiar utonięć.

Obiektem analiz geologii forensycznej (Forensic Geology) jest gleba i jej składniki. Ponieważ w USA nielegalne jest stosowanie soli jako przynęty do polowan, częsty materiał dowodowy stanowi podwyższony poziom chlorku sodu (NaCl) w dostarczonej próbce gleby.

Chemia narkotyków (Drug Chemistry) stosuje metody analizy chemicznej do jakościowego i ilościowego oznaczania nielegalnych narkotyków. W Rosji i wielu innych krajach ta dziedzina forensyki zajmuje się także oznaczaniem stężenia alkoholu w fałszowanych trunkach. Problem ten obecnie w ogóle nie jest przedmiotem analiz forensycznych w USA, mimo że w czasach prohibicji (lata dwudzieste XX wieku) analiza obecności alkoholu w materiale dowodowym stanowiła tu znaczny procent badan. Dziś obecność alkoholu w krwi kierowcy jest większym przestępstwem; sprawdza się ją prostym testem na miejscu wypadku (ekspertyza alkohologiczna) i na ogół nie jest to przedmiotem analiz w laboratoriach forensycznych. Chemia narkotyków jest zawężonym działem szerzej pojętej toksykologii forensycznej, która z kolei ma wiele powiązan z farmakologią.

Daktyloskopia (Dactyloscopy) zajmuje się analizą i porównywaniem odcisków palców pozostawionych na materiale dowodowym. Wobec zwiększającej się popularności analiz DNA, daktyloskopia tak ważna w początkach forensyki, traci obecnie na znaczeniu. Niejednokrotnie jednak może wskazać na to miejsce na materiale dowodowym, z którego warto pobrać mikroskopijna próbkę na obecność DNA, ponieważ tam znajduje się ślad potu lub tkanek naskórka z palca osobnika podejrzanego. Daktyloskopia znacznie usprawniła proces analizy i porównania odcisków palców przez wprowadzenie komputerowej analizy obrazu. Okazuje się jednak, że unikalne odciski na dowodach zbrodni mogą powstać nie tylko w wyniku dotykania ich palcami. Toteż dynamicznie rozwijają się inne poddziedziny daktyloskopii: cheiroskopia " opisuje odciski całej wewnętrznej powierzchni dłoni, podoskopia " odciski stopy, konchoskopia " odciski małżowiny ucha, frontoskopia " czoła, cheiloskopia " ślady warg.

Nawet spalone szczątki ofiary zbrodni lub wypadku można jednoznacznie zidentyfikować na podstawie jej uzębienia. Stąd też stomatologia forensyczna (Forensic Dentistry) rozwinęła specyficzny warsztat analityczny. Z podobnych przyczyn unikatowe ślady ugryzien (bitemarks) są także obiektem badan forensycznych.

Traseologia (Traseology) zajmuje się badaniem pozostawionych przez rozmaite przedmioty śladów w postaci odcisków. Materiał z odzieży ofiary może pozostawić wzór tkaniny odciśnięty w czasie potrącenia na lakierze samochodu. Zapobiegliwy przestępca ubrany w rękawiczki nieświadomie pozostawia odciski samych rękawiczek. Slady obuwia lub opon auta są częstym obiektem badan miejsca zbrodni. Na podstawie analizy kształtu rozłamu ekspert traseologiczny może również orzec, czy dwa fragmenty całości mogły pochodzić z tego samego przedmiotu.

Badanie dokumentów (Documents) nie doczekało się utartej nazwy tej dyscypliny. Grafologia forensyczna zajmuje się jedynie analizą samego pisma, podczas gdy złożona analiza papieru, składu chemicznego atramentu, czy wiedza na temat urządzen kopiujących i drukarskich są niezbędne do złożonej analizy autentyczności dokumentów. Na potrzeby forensyki każde dzieło sztuki uważane jest za unikatowy dokument. Warsztat pracy forensyka analizującego autentyczność takiego dzieła musi niejednokrotnie stanowić połączenie studia artysty z nowoczesnym laboratorium naukowca.

Fotografia forensyczna (Forensic Photography) ma tradycyjnie praktyczne znaczenie dla dokumentowania miejsca i dowodów zbrodni. Jednak wobec dynamicznie rozwijających się możliwości elektronicznego modyfikowania obrazu cyfrowego dokumentacja fotograficzna traci na znaczeniu jako wiarygodny dowód sądowy. Obrazowanie komputerowe ma dla forensyki jedynie znaczenie pomocnicze, np. w odtwarzaniu wyglądu twarzy podejrzanego lub zaginionej ofiary.

Balistyka (Balistics) posługuje się metodami zbliżonymi do mikroskopii forensycznej przy porównywaniu mikroskopijnych znamion poczynionych specyficznie na amunicji przez bron, z której została wystrzelona. Balistyka tradycyjnie zajmuje się zasadami poruszania się pocisku i zjawiskami związanymi z wyrządzanymi przez niego szkodami. Balistyka zajmuje się również porównywaniem znamion poczynionych na materiale dowodowym rozmaitymi innymi narzędziami, które mogą być narzędziami zbrodni. Ta dziedzina nazywana jest również mechanoskopią (Mechanoscopy).

Osmologia (Osmology) jest nauką o zapachach i ich identyfikowaniu. Ponieważ do analizy osmologicznej stosowane są psy, metoda ta, mimo swej wielkiej skuteczności, spotyka się z dużym sceptycyzmem, ponieważ jej podstawy teoretyczne nie są dogłębnie poznane. Zbyt mało jest wiadomo o zmyśle węchu psów.

Podobnie fonoskopia (Phonoscopy), czyli nauka o identyfikacji dźwięków (szczególnie głosu ludzkiego), jest dziedziną młodą. Do czasu rozwinięcia cyfrowych metod analizy dźwięku spotykała się z zastrzeżeniami co do obiektywności rezultatów.

Obecnie dynamicznie rozwija się dziedzina także nie mająca jeszcze zgrabnej fachowej nazwy: analiza rozproszenia śladów krwi (Bloodspatter Analysis). Wykorzystując trójwymiarowe komputerowe modele miejsca zbrodni oraz analizując kształt, rozmiary, oraz układ pozostawionych śladów krwi, technika ta pozwala na odtworzenie akcji zbrodni, a w szczególności czasu i sposobu w jaki ofiara została atakowana lub zamordowana.

Kryminologia (Criminology) zajmuje się badaniem przestępczości jako zjawiska społecznego, ma więc zatem więcej wspólnego z socjologią niż z medycyną. Bada także osobowość przestępcy i w tym zakresie posługuje się warsztatem psychologii. Osobny dział kryminologii, nazywany wiktymologią, zajmuje się osobą ofiary, jej roli w przestępstwie i podatności na przestępstwo. Poznanie społecznych i psychologicznych przyczyn popełniania przestępstw może być pomocne w ich zapobieganiu. Kryminologia opisuje patologię społeczną i opracowuje metodykę jej eliminacji. Specjalistę zajmującego się tą dziedzina nazywamy zwykle kryminologiem. W USA popularnym narzędziem kryminologii jest urzadzenie nazywane wykrywaczem kłamstw (poligraf) przy pomocy którego rejestruje się reakcje fizjologiczne w trakcie przesluchiwania podejrzanego; zastosowanie poligrafii jest jednak wciąż kontrowersyjne, ponieważ krytykowana jest wiarygodność rezultatów uzyskiwanych tą metodą.

W odróżnieniu od kryminologii, która jest nauką bardziej teoretyczną, kryminalistyka (Criminalistics) zajmuje się techniczną stroną popełniania przestępstw. Kryminalistyka opisuje praktyczne metody stosowane w zbrodniach, a także zawiera wiedzę o narzędziach zbrodni. Często uważa się, ze kryminalistyka albo kryminologia (często błędnie uważane za synonimy) pokrywają całość zakresu zagadnien tego, co w niniejszym artykule proponuję nazywać forensyką. Forensyka ma jednak szeroko obejmować całokształt teorii i praktyki wszelkich nauk będących na usługach sądownictwa, a nie tylko te, które tradycyjnie obejmuje kryminologia i kryminalistyka. Kryminologia i kryminalistyka zajmują się samą zbrodnią, forensyka dostarcza metod do wykrywania zbrodni.

Praktycznie nie ma takiej dziedziny nauk, która w jakimś momencie nie mogła by nagle zacząć się rozwijać w obrębie forensyki. Pomysłowość kryminalistów i terrorystów w stosowaniu postępu technologicznego do czynów przestępczych jest bowiem nieograniczona. Stąd też i nauki forensyczne muszą sie dynamicznie rozwijać, aby te kryminalne czyny wykrywać jak najbardziej nowoczesnymi metodami. Metodami idącymi za postępem technologii, ktore sa powszechnie dostępne, także kryminalistom.

Na przykład, w ostatnich latach zastraszenie Ameryki wąglikiem (amtrax) doprowadziło nagle do zainteresowania ekspertów forensycznych metodami bakteriologicznymi. Zupełnie niespodziewanie rozwinęła się wiec bakteriologia forensyczna (Forensic Bacteriology). Choć jest to mało prawdopodobne, do pomyślenia są również dziedziny forensyki tak dla niej odlegle jak archeologia forensyczna (Forensic Archeology) - gdyby narzędziem zbrodni miał być obiekt pochodzący z wykopalisk, lub paleontologia forensyczna (Forensic Paleontology) - gdy denat zabity zostanie kością dinozaura….

Dr Larry Ciupik z Planetarium Adlera w Chicago jest jednym z nielicznych ekspertów w zakresie astronomii forensycznej (Forensic Astronomy). Okazuje się, że wiedza o tym w jakiej fazie byl Księżyc w momencie dokonania zbrodni i czy w jego świetle cokolwiek można było dostrzec, lub jak długi był cien zbrodniarza w zależności od pozycji Księżyca na niebie może miec istotne znaczenie w śledztwie. Zapewne powstanie także nawet forensyka astronautyczna (Space Forensics) - wobec perspektywy zwiększającej się ekspansji człowieka w Kosmos. Przyszły Sherlock Holmes, oprócz lupy, będzie musiał mieć do dyspozycji Skylab. Bowiem zbrodnie popełnione w stanie nieważkości na pewno będą miały inną specyfikę, niż te przyziemne, obarczone wpływem grawitacji….

Trudno przewidzieć, czy proponowane przeze mnie terminy “forensyka”, “forensyczny/a/e” i “forensyk” przyjmą się we współczesnym języku polskim. Spotkałem sie juz z krytyką, że „bez powodu” upieram sie przy lansowaniu takich terminów, które purysta-polonista nazwie „potworkami” lub „słownymi nowotworami”. Krytykujący mnie dyletanci forensyczni upierać się będa przy swoim, że wystarczają im „czystopolskie” terminy „medycyna sądowa”, „kryminalistyka”, lub „kryminologia”. Każdy jednak specjalista, który choć trochę otarł się o problematykę forensyczną zdaje sobie sprawę, że nie są to terminy adekwatne do współczesnej problematyki tropienia zbrodni, niejako nie nadążają za rozwojem nauk forensycznych i źle oddają je znaczeniowo. Należy specjalistom pozostawić ostatnie zdanie co do wyboru fachowej terminologii, a nie lingwistom - polonistom, którzy z pewnością nie mają rozeznania w niuansach zagadnien fachowych.

Wydaje się, że sytuacja międzynarodowa (integracja z Europą) oraz wzrost przestępczości (zagrożenie terroryzmem) powinny obecnie sprzyjać narodzinom nowych terminów związanych z tymi zmianami, tak jak rozwój technik komputerowych lub telefonii komórkowej spowodował narodziny wielu nowych polskich słów. Język polski skutecznie jednak broni się przed zapożyczeniami z języka angielskiego. Zamiast "handy" albo "cell" mamy dość złożony termin "telefon komórkowy". Natomiast jednak pewne słowa przyjmują się bez trudu, np. przyjęło się potocznie używane słowo "klikać" na podstawową czynność obsługi komputera. Profesjonalny język specjalistów bogaty jest w bezpośrednie zapożyczenia z angielskiego; najlepszym przykładem może być polski żargon żeglarzy, którzy nie tracili czasu na wymyślanie wielu polskich odpowiedników angielskiego słownictwa jachtowego. Także prawie każda dziedzina nauk ścisłych obecnie posługuje się najnowszymi terminami wziętymi wprost z języka angielskiego.

Sądzę więc, że proste terminy pochodzące ze współczesnego profesjonalnego języka angielskiego “forensyka”, “forensyczny/a/e” i “forensyk” (używane na styku nauk prawnych, ścisłych, a nawet sztuki) mogą z powodzeniem zadomowić się w języku polskim i skutecznie wspomagać wysiłki w walce z przestępczością.

Literatura

Streszczenie

Na podstawie wieloletniego zawodowego zaangażowania w metody naukowe bedące na usługach amerykańskiego sądownictwa autor artykułu proponuje, aby do współczesnego języka polskiego wprowadzić terminy forensyka i forensyk (rzeczowniki) oraz forensyczny (przymiotnik), jako pełnoprawne i uzasadnione zapożyczenia z angielskiego, o szerszym, precyzyjniejszym znaczeniu od obecnie zastępczo używanych nieadekwatnych terminów: medycyna sądowa, nauki sądowe, lub nauki sądownicze, oraz ekspertyza sądowa i biegły sądowy.


Summary

Based on his professional experience in Forensic Sciences, the author reviews the scope of scientific disciplines pertaining to Forensics, suggesting the use of the new terms in his native Polish language: forensyka (Forensics), nauki forensyczne (Forensic Science), forensyczny (forensic), and forensyk (Forensic Scientist). These new terms are more adequate to the contemporary Forensics then traditional current terms in Polish which refer only to Court or Medicine (medycyna sadowa, nauki sadowe, nauki sadownicze, ekspertyza sadowa, biegly sadowy).



Biographical Note

Dr hab. Leszek Kordylewski is a Forensic Scientist at the State Crime Laboratory in Chicago, USA. He is a member of the American Academy of Forensic Scientists. For many years he had been a faculty member of the Department of Biology at the Jagiellonian University in Cracow and the Department of Medicine of University of Chicago.